NIN CARTA, NIN CARTOS, NIN CARAVANA

Como vos dicía no artigo de abaixo, pedín a xubilación, ou sexa que pasei ó desguace así con todas as da lei. A lei tantotén, agás que na xestoría dixéronme: “Suso, agora vai chegarche unha mensaxe no móbil, e logo viráche a carta coa contía”.
A mensaxe chegou, meus, pero do resto...: “Nin guiche nin velo”, dicían os canteiros cando eu era pequeno, e agora xa son “grande”cando comezo a encoller! Entrando no asunto, que nin carta nin cartos, a carta tantotiña. Pero non ho,non borrei a mensaxe para tela de recordo ata que chegue o pecunio, ou sexa, que se execute o participio do verbo cobrar.
Por conseguinte, desde hai un mes estou comendo á conta da miña bella –xa vedes que o escribo con b de Betanzos polo de ser boíño ata cobrar- e queiras que non, tés que aguantar catro cousas, xa non é ó primeiro que lle estampan o prato de arróz nos fuciños! Porque ela xa cobra sendo máis nova cá min. Debe ser das dereitas, ou fan do Feijóo-09 ou do Mariano,pois, de Raphael xa o era de moza e sigue sendo.
Pero sen devecer,e, "mentras peno espero" -dí aquel vello poema de Os Tamara- vou contarvos os proxectos en mente ata que Diolo queira. A cousa vén sendo que sempre sentín gañas de facer caraváning e darlle a volta a España ó estilo do inesquecibel Labordeta. ¡Agás que con la jefa hemos topado, mío Suso, non quere saber nada de caravanas, seica ten medo!
A pasada primaveira fomos a varias feiras de exposicion na zona de Betanzos e Sada. Eu namais entrar nos últimos modelos alucinei. Ai, pero a ela faltáronlle as bágoas para chorar co medo, mentres eu me deitei nas camas de tódalas caravanas. E nada, que non houbo maneira. A maneira víalla eu se a Primitiva deixara caer os 40.000€ dun modeliño xeitoso!
E agora vén un segredo que vos vou contar e que quede entre nós. Hai cousa de 15 días remexín na monovolumen ata darlle coa trécola de facer cama cos asientos. Isto foi dentro da nave, en Guxín. Un domingo animeina a entrar e probar a ditosa cama. En tres minutos estaba durmindo tan placidamente mentras eu subía e baixaba buscándolle máis prestacións á furgoneta, nevera, cortinas, etc.
Este domingo convideina a unha sestiña na cama de "marras", pero non pensedes mal, ou sexa, ben. Isto foi no outeiro don monte da bisbarra e con un “sol de carallo”, como de novo van cantarnos os rockeros de Riveira: Herdeiros da Crus. Coa radio de fondo e "servicio de bar", ou sexa, o termo e unhas chupilandas de merenda coa fermosa vista da comarca dixen prá min: “Ai, parece que se vai animando, a ver se podemos comprar a de verdade!”,
Pero todo foi unha van ilusión. Dúas horas despois, o frío fíxose sentir e decidimos arrancar. ¡Ai, Deus, o coche sin batería!
“Eu xa o sabía Suso, a min estas historias non me ván”, comezou o sermón, e iso que foramos á Misa. ¿Qué fago, Méndes, a quén chamo? E chamei a un amigo. En quince minutos alí estaba a patrulla do concello. Erguer os capós, as pinzas e arrancando á primeira. ¡Quen ten padriño, bautízase, xa foi sempre e será!
Mentres recollían as pinzas, vexo como un dos municipais lle chisca o ollo ó outro con picaresca e sorríndo, coma quén non quere a cousa. Ela, a miña bella, rubia para máis, estaba a medio entrever no terceiro asento envolta cunha manta tremendo de frío. Como se fora escondida, pero era tamén co xenio: “E agora ván por aí abaixo pensando que somos dous viúdos, non? Nunca máis”, díxome con raxeira mentres poñía o cinturón. ¡Como se aquilo fora o afundamento do Prestigge!
“Pois, ben pensado non se engañaron moito, eu estaba cunha viúda, a miña”, dixen con mágoa e fíxena sorrir. Pero adeus proxecto da caravana.

--------------------------------------------------------------------------------

P.D. Nota de última hora: A carta xa chegou hoxe día 1, escribíume unha señorita e isto mola cantidade, ante unha muller ninguén se atreve a reclamar. Agora falta o xamentendedes.

ANINOVO E XUBILADO VELLO

Unha etapa máis da miña vida chegou a punto e final, dende este mes paso á lista dos xubilados, sempre que me queiran no Inserso, pois, tal e como están as cousas xa non digo nada.
Mais, non saibades a sensación que sentín despois de asinar os impresos da solicitude, namais saír e chegar á rúa quedei absorto. Algo cambeara en min en cuestión de minutos, de repente dinme conta que de algunha maneira non me sentía tan vello ata ese intre. Aínda sabendo que un día tiña que ser, que todo ten un comezo e un final. Que da mesma maneira que o pano se ergue nunha obra de teatro ó comezo da primeira escena, tamén se baixa ó remate da mesma.
Sabíao o derradeiro día das clases aos meus alumnos antes do Nadal. Pero calei e despedinme deles coma de costume, non fun capaz de dicírllelo. Os nenos non o entenderían, por algo son nenos. Quixen bicar aquelas cariñas que vin medrar un ano trás doutro, desexábao, pero non, non fun capaz. E comecei a ir gardando as leccións, os lápices e as gomas de borrar na carteira/mochila. Antes de apagar a luz, unha última ollada á aula fíxome voltar no tempo. Mais non, non chorei, cousa rara en min, éme algo inefable de explicar. E pechei a porta, agás que de maneira diferente, era para sempre, un doble peche.
------------------------------------------------------------------------------------
E por outra parte tamén a nosa tenda, o Bazar a Fonte cerrou as súas portas despois de 37 anos. Vamos, que mesmo parece que foi o destino para máis mágoa, que estes dous feitos acontecesen na mesma data. Se a música a vivín cou paixón, tamén a tenda non foi menos. Pouquiño e pouco, os andeis van quedando valeiros, mellor, polo menos fáiseme un pouco máis doce o final.
Con canta ilusión se abre un negociño cando estás no mellor da vida! E nunca maxinas que un día será o derradeiro. ¡Que pronto pasou todo, aínda que todo pasou no seu tempo! Cada mañá engadindo estantes e colgarexos. Cada noite maxinando en como colgar aquel xoguete á vista de todos.
Pechar a tenda foi pechar outra páxina principal da nosa vida, e sentirmos vellos, así, sen máis paliativos. Sintes a mesma sensación de cada noite cando vás baixando as persianas da vivenda unha tras doutra. A vida é o mesmo cá un libro entretido, vas pasando follas e chegas ó final cando menos o esperabas, cando estabas realmente disfrutando dese relato.
Agora, seguirei escribindo corcheas, fuelleándo no acordeón, serrando no violín ou espallando unhas notas no piano. Menos a trompeta que xa collíu varola aínda sendo o meu 1º instrumento e o máis doado de cantos probei. Logo seguirei dirixindo a banda ata que Deus o queira e nas noites e leceres, seguir estudando na miña escola persoal e escribindo para vós, para quén queira lerme. De rapaz non puiden estudar para ir traballar; mais agora que traballei, tempo terei de estudar.

A TORRE DA PENELA

A TORRE DA PENELA EN RIOBÓ-CABANA DE BERGANTIÑOS
O nome desta torre ten a súa orixe nun triste feito, un feito que dende hai anos tiven gañas de afondar na súa historia. Mais fagamos un pequeno resumo da súa situación e recolleitas históricas.
Para chegar á Penela, collemos a estrada dende a Trabe en dirección a Agolada. Na cume do alto de Sta. Margarida de Baneira, un pouco antes de A Mata, atopamos un desvío á dereita que a uns cen metros nos leva á devantita torre e ó lugar do mesmo nome.
A Torre da Penela, pertencío aos Bermúdez de Castro e foi unha das fortalezas máis importantes da comarca. As raiceiras desta familia caciquil da Idade Media, remóntanse a Lope Bermúdez, descendente dos Bermúdez de Traba e Montaos quén casou con Urraca Rodriguez de Moscoso da casa de Altamira. ( Como vos dicía nun artigo máis abaixo, en cada familia “noble” había unha Urraca. A madriña debiu ir para o Ceo con tantas afilladas).
O seu fillo, Roi Soneira de Riobó, tomou o nome desta comarca da parroquia do mesmo nome: Riobó. Testou no 1.571 e á súa morte foi sepultado, coma tódolos caciques na mesma Igrexa de San Martiño.
Anos adiante o seu neto Lorenzo Bermúdez de Castro, reconstruíu a casa e convertíoa en pazo. Á súa morte foi tamén soterrado na mesma Igrexa (Martínez Barbeito-1.986:478)
Nos escudos das pedras de armas desta familia, poden verse os símbolos dos Bermúdez de Castro e Riobó, e, preto da Torre hai unha fonte de dous canos que verten auga sobre unha pía en forma de sartego –sepulcro- a cal tamén ten o seu feitizo, pois, pode aparecer disfrazado de fada, de serpe ou incluso en forma de ovo e dando saltiños. (Garea e Giadás, 1.995:89).
Na Igrexa de San Martiño de Riobó, atópase un dos retablos barrocos –o maior- dos máis fermosos que vin ó longo da miña vida. Datado a mediados do século XVIII, conserva unha ábsida románica de envexa e no chán do presbiterio, atópanse tres tumbas que corresponden a esta “noble” familia.
Pero o que me enchíu de tristura foi cando hai anos souben o porqué do nome da devandita Torre. Unha lenda como tantas de castelos de “nobles”, agás que a xulgar polo seu nome todo indica que está basada neste feito:
“Cóntase que tendo retida a unha fermosa moza no cárcere desta torre e baixo vixiancia, a rapaza nun descuido logrou fuxir. Malia que os soldados lle deron morte ó pé do cruceiro. Os lugareños vendo isto comezaron a berrar con mágoa, dor e impotencia: ¡Pena… dela! ¡Pena… dela! ¡Pena…dela!”
E así, meus, con este fito e o nome contraendo as dúas palabras, esta fortaleza quedou coñecida como a Torre da Penela.

--------------------------------------------------------------------------------------

Fonte principal de datos: Xan Fernández Carreras.

CONTOS DE INVERNO.UNHA NOITE DE TRONOS

Fora unha noite de inverno con lostregos e tronos, cando a que me levou ó Altar, (mellor dito, fomos cada un polo seu pé) contoume namentres moceábamos no tallo azul do pasillo que, cando tiña catro ou cinco anos, correra detrás da súa gatiña que lle fuxira prá casa dunha veciña vella e viúva e, namais entrar pillou escaleiras arriba namentres a vella lle berraba: “Baixa miña miguiña, baixa que está o cocón enriba no faiado”. “¡Pero eu non baixei”, díxome ela. “Cheguei ó sobrado e quedei abertiña do peito en tal ver”, contoume. “¿Logo que víches?”pregunteille. ¡Pois..., un tallo de matalo porco con pingueiras resecas de sangue. ¡Que medo Suso! ¿Pero quén estaba no tallo, o difunto do home? ¡Que va ho, estaba cuberto duns billetes que eran verdes e ó sol da ventana, debía ser prá que non varolásen!
“¿E non pilláches ningún habendo tantos?”díxenlle. “Cando quixen botar man a un manoxo, sen saber o que eran, pois nunca un vira, sentín outras mans que me apretugaban a trenzas e un pano negro tapoume os ollos”, seguíume contando.
De repente un lostrego deses que fan ano co seu correspondente trono, fíxome poñer a pel de galiña. Foise a luz de Jallas e cheo de medo comecei a apalpar coas mans se estaría o esprito da vella debaixo das baldas do tallo ou en col del.
E vaia se a estaba, paseniñamente sentín como outra man moi arrefriada premía na miña esquerda, xustamente a do lado do corazón que xa case non latexaba. Outro lostrego e trono, e aquela man fría que non me soltaba, ata parecía que me estaba botando a boaventura. E os pés, ai os pés!, xa non os sentía e o cabelo estaba máis irto que ós domingos con gomina.
“Suso, quedáches sen fala ou qué?”, preguntoume ela. “Non, non sei, pero hai unha man riba da miña que me fai cochegas, debe ser a da vella, aínda que…, esta non ten engurras, é un pouco máis dociña, pero eu morro con este abafo”, dixen case expirando.
“Que non ho, que é a miña man, pois a vella xa morrío hai moitos anos. Aínda que eu tamén teño medo, non debín contar este conto nunha noite así”, díxome na penumbra coa voz reseca de medo.
Por fin unha véla comezou a alumear na cociña. Falla facía, pois, eu xa non vía! Tampouco podía ver, estando ás escuras. Mirei de reollo e vin que non era a man da vella. Comecei a sentir un alento de quentura ó través da man dociña. ¡Ai, o corazón veu vindo de seu, xa palpexaba!
Pero isto non foi nada, a luz de Jallas non volvía e uns minutos despois tiven que pillar camiño. Ou sexa, que me puxeron na porta sen máis miramentos, non fora o demo que falara o mundo! O medo era tanto aquela noite de tronos e bátegas de auga que estiven a piques de quedar no cabanote acubillado, despois de todo non tiñan can. ¡E pensar que no cuarto pequeno estaba o berce de cando ela era pequena¡ Pero tampouco, tamén podía falar o mundo e pillei camiño. E digo eu, o mundo se non ten de quén falar pois, quedaría mudo.
Nunca fun aló moi deportista, mais aquela noite coido que batía o récord dos 3.000 mtrs.( 3 kilómetros). Abofé que cheguei a Corme cos pés quentes. Espetado na almofada soñei esperto coas dúas: coa vella do tallo do porco que non me deixaba pegar ollo. Ata que coa miña bella quedei durmindo. (O de con ela é un dicir, cada un na súa casa). Non hai dereito meus, unha noite así non se pon a ningúen na rúa.
Recordo que pasando As Forcadas xurara que nunca máis volvía. Ata pola mañá que o pensei mellor, pero como aquel día non era de mozas ó día seguinte xa volvín. Esa noite estivera estrelada, agáx que..., non marchou a luz!

O CONTO DA NOSA RAÍÑA, DONA URRACA

LENDAS UTÓPICAS
NA HISTORIA DE CORME
Dende pequeno, a xa chovío, sempre fun escoitando dunha xeración noutra a lenda de que tivemos en Gondomil unha raíña chamada Dona Urraca. Pero as lendas van medrando en fantasmada ata acabar de crelas nós mesmos, e máis en pobos e aldeas.
Non foi así a cousa, meus, pois estou dende hai anos pescudando na historia de Corme e nin tivemos raíña nin falla que fixo. A verdadeira raíña fora Dona Urraca de León e Castela, que chegou a reinar á morte do seu pai o Rei Alfonso VI no ano 1.109 cando tiña 28 anos e xá viúva e con dous fillos. Según contan dela, a rei morto, rei posto, infidelidades aparte.
Tamén debíu ser ela a que inventou a frase de: La viúda llorándo, marido está buscando. Pero Dona Urraca xa non esperaba a enviuvar, era moi, pero moi precavida. E fixo ben, miña Raíña, pois morreu con 45 anos e foi o que levou deste mundo. Un ano antes, aínda pariu un fillo, froito de un de tantos amores que pasaban pola súa habitación. (Léase a súa historia).
Como queira que fose, foi a partir do seu reinado cando o feo nome de Urraca comeza a ser fermoso para toda a nosa “nobleza”. En chegando a novidade do nome da tal raíña ós pobos, veña a bautizar Urraquitas nas jett-set da época. ¡Ata as mellores peras dos froitales tiveron que levar o seu nome de por vida!
Así foi como na nosa comarca a familia Moscoso, tan afincada no noso contorno, non quixo ser menos e tamén bautizou en Laxe á tal Dona Urraca de Moscoso y Castro no século XIV. Ou sexa, aínda tres séculos despois no remate da época medieval. Máis xa aparecen nesta familia tantas Urracas como as peras do mesmo nome cada primaveira. Esta familia foi a que erguíu a Igrexa de Laxe e contaban ademais co título de Condes de Altamira.
Como vemos logo, os novos donos de Gondomil aínda conservaban séculos adiante o apelido Moscoso. Sen dúbidas creo que efectivamente as casas nobres de Gondomil foron erguidas por esta nosa “nobleza” feudal da época. Pero de raíñas nada, condesas e menos mal. ¡ E de boa se libraron os nosos retartaravós con tantas loitas polo poder de terras, castelos e fortalezas! De habermos tido raíña, nós non estaríamos aqui hoxe contando o conto. En certo xeito, a beiramar non lles era de grande interés ás nosas extinxidas xerarquías.
E así vamos acadando máis datos coma este de 1.698: “O Mosteiro de Sobrado afóralle o lugar de Gondomil a D.Antonio Moscoso e Caamaño, emparentado co conde de Altamira, aínda que o señor da casa fidalga de Gondomil era nese tempo D. Antonio España”.
Oito anos adiante, no 1.706 érguese en Gondomil a Capela e Santuario a San Antón de Padua, erixida por Thomás de Monroy, arcebispo compostelán. A nobleza sempre tivo capela de seu, debían desgravarlle á Facenda no tempo da Declaración da Renda.

AS PESQUEIRAS DA ILLA DOS CAGALLÓNS

Nota:Premendo na foto, a Illa dos Cagallóns é a da esquerda preto do xungal do Couto. Á dereita é o Monte de San Sebastián- Neaño.

Foi durante a alta Idade Media cando varios veciños de Corme e O Couto -a quén estábamos moi vencellados por mor da mesma feligresía- decidiron idear unha nova arte de pesca, pero sen mollar coma quén dí, os xeonllos, pois calcetíns non había aló moitos.
A cousa viña sendo que entre a Illa dos Cagallóns no baixo Currás, e o Monte de San Sebastián en fronte, pero no concello de Cabana, era e segue sendo o punto máis preto entre as dúas beiras do Baixo Anllóns e onde comeza o esteiro da Barra.
O invento consistía en deixar subir a marea e logo largar, dende unha beira á outra, un trasmallo que lle chamaban pesqueira. Así, co devalo da marea, o peixe quedaba pescado, e nunca mellor dito. Mirade vós como os nosos devanceiros non tiñan un cabelo de tontos, sobor de todo para o tempo de inverno que meirande inxeño e sen ningún perigo. Debían ser dos meus requeretartaravós Méndes, pois, a auga nin vela, se o saberei eu !
Malia que as sociedades nunca foron a lonxe, valga a redundancia, pois xa é refrán vello. Así as cousas, unha mañá apareceron os trasmallos esgonzados e velaí a culpar uns aos outros, aínda que as linguas vitupeiras apuntaban aos do Couto. Non vendo maneira de entenderse e que a cousa ventaba en xuízo, en bo acordo acudiron ao Arcebispo de Compostela para terciar na cousa.
Como naquel tempo aínda non eixistía Carballo, pillaron o Roncadoiro e foron mollando a palabra polo da secura, en Baio, Zás, Santa Comba, Portomouro e Ameixenda. Durmindo en cabanotes de palla logo dunhas rachas de touciño ou pernil, a cousa foi terciándo para mellor. En certo xeito tamén fixeron o Camiño de Santiago como peregrinos e tempo tiveron de leirar entre ir e vir. Tamén viron mundo e sobor de todo a Catedral.
Logo de ser recibidos polo Arcebispo, cunhas palabras de agarimo, un Salmo en Latín -como non se entende, é a mellor maneira de entenderse- e a consabida bendición logo de escoitar un misa na honra do Santo Patrón, confesar e comungar como Deus manda -por penitencia do Bispo, claro- e ver O Botafumeiro, a cousa quedou arranxada. E mollada -pola choiva non- mollada nas baiucas das antergas rúas de pedra do Franco e do Vilar escanciando unhas cuncas de bo ribeiro. Non quero ser mal pensado, pero…, dáme que despois de baixar a Alameda camiño de volta, ata fixeron "parada sen fonda" na Rúa do Pombal. Esquecéralle probar o polbo á feira.

-------------------------------------------------------------------------------------------

P.D. Fonte deste dato: Arquivo Municipal de A Coruña. (Andrés Martínez Salazar-Coto de Almerezo). Menos o texto que é de un servidor. Bo aninovo.