MODAS IN. GARAXES COCIÑA

Pois o conto veu sendo que en varias ocasión fumos de visita a casas de xente que nunca foramos. E todo tan limpiño que mesmamente daban gañas de rolarte polo chan. ¡Nin un lixo e todo brilante que casemente non facía falla espello!

Ai, pero namais saír e xa dentro do coche veña cabreo: “Non temos perdón, na nosa cociña non hai máis ca lotes. Que se mazáns, peras, limóns vellos, botellas, a ristra de allos, vasos, o azucareiro, serviletas, meiciñas, almanaques con santiñas do ano catapún. A nosa cociña é unha vergoña”.

Tempo adiante, nova visita e..., a mesma historia. “¡Pero é que todo mundo ten as cociñas tan limpas que non hai nin unha ghuisandera?”, petei con xenio contra o volante que case vou á gabia. E veña outra vez a mesma discusión.

E a pobriña da parienta termando no meu colesterol. Sen dar pío. Caladiña. Sen saber que dicir en tal ver e oír. O de oír é un conto porque a radio do coche ós domingos todo é: Gooooollllllll...., aínda para máis cabreo. Pero ela, aínda dándolle máis volume, pois antes fútbol que aturarme e min.

¡Ata que un día decatámonos do truco!, as cociñas eran no garaxe. ¡E alí vaia se había cousas! Con moita limpeza, iso si, pero xa o conto non era o mesmo: A roda de reposto baixo o andel dos víveres, a lata do aceite do coche preta a do guiso. (Un día engáñanse e verás ti:estofado ó Repsol).

Seica empezaran frixindo unhas bicudas e sardiñas polo San Xoán na butana vella polo do fume e o cheiro, dicían coa disculpa. ¡E xa quedou o invento patentado! A cociña de verdade de adorno total, só para abraiar ás visitas. ¡Así calquera, pensamos nós!

Eu tamén pensei ó chegar ó coche. Pensei en non dar pío mentras ollaba de esguello á parienta. Pobriña, ata non me atrevín a pedirlle perdón cando me lembrei que non había moito vira a un vitima coa tixola frixindo baixo do potín de fóra. ¡E chovéndolle na cueira, pois non cabía dentro!

Malia que nós non temos garaxe na casa, (esa é a salvación), unicamente ir ata á Paxariña que é onde está, pero queda un pouco lonxe e chegaría a tortilla fría. Mais, ben pensado, para que quererá a xente vivir no garaxe e coa cociña de adorno? Nese caso mellor sería facer un “estar/estou” na cociña de verdade, sempre sería máis barato e útil.

Non é de extrañar que a xente vaia vivir á cidade, alí polo menos xantan na cociña de verdade. Tamén sexa dito, non teñen alternativa porque xa non hai garaxe privado. ¡Quen viría os da vila, todos eles na súa praza individual frexindo as sardiñas e logo subíndoas no ascensor!

A verdade que ó mundo non hai quen o entenda; cando non había cociñas por falla de cartos, xantábase na lareira vella. Agora que os hai, xántase no garaxe.

TEMPOS IDOS III "LOS SIÑORES NOSTÁN"

"Los siñores nostán", dicía a criada. Non, non estaba o señor nin a señora. Nunca estaban o día antes. O día antes de facerse cunha casa máis. Diso si levaban boa conta.

Sempre fora un ano antes: "Señora, non me podía prestar vinte maravedís durante un ano?, teño ó fillo enfermo e o queremos levar ó menciñeiro".

Era a sempre desgraza do pobre: a de empeñar a súa casiña, as súas catro paredes, o seu lar. "Si mujer, pasa al salón, pero tienes que traer "lascritura" de la casa", dicía a señora sacando o seu mellor sorriso. "Si señora, xa las traigho aquí", dicía unha de tantas vitimas. "Bueno, pos hechas aquí una firmita de nada, dejas las escrituras y yatá, ya llevas los maravedís", dicía unha dona Urraca calquera de tantas como a terra dou. O mesmo cas malas herbas, sempre retoñan.

E así se ían facendo con aldeas e pobos. E sempre coa mesma artimaña: Nunca estaban o día antes, co cal ó día seguinte a casa pasaba a ser de seu. ¡Pola cuarta parte ou menos do seu prezo!

Pero era o oficio dos "siñores", o de levar conta dun ano para outro dos débitos das súas vitimas. Así, o día antes de vencer o débito de Corme, saían para Mens, ou Corcoesto. ¡E nunca estaban o día antes en ningures! E así se ían facendo coa bisbarra enteira, pois, cando ía vencer o "empréstito" de Mens ou Corcoesto, tampouco estaban o día antes. Xa voltaran ó Porto, pois o de acó xa era deles por lei. Porque a lei tamén a fixera eles!

¡E agora á renda de por vida! Bágoas e chantos nun lar que xa non era seu. Onde pariran os seus filliños. A casiña que suaron ela e o seu home coa chalana e catro cartoferrados a berzas e pouco máis. "Pero Pepita, se nos custou a casiña 90 maravedís e aínda debemos 40 dela". "Xa Manuel, pero a lei tá da súa parte, coma nós pasoulle a toda parroquia".

Mais os siñores facían Capelas na honra dun santo da súa "devoción". E levaban o Palio o día da festa! Só eles o podían levar. Só eles tiñan traxe con gravata e zapatos de boscal. Como ían os pescos e labregos luxar cos calos das súa mans os banzos dos siñores! Eles, os pobres, co estandarte e a Cruz diante. ¡E moitas grazas a Deus! Logo, os señores axeonllábanse no cruceiro con fervorosa devoción sobres as espadanas e fiúncho. Elas, as súas señoras, con velo de puntilla e de xeonllos en coxíns bordados que lles levaban as criadas. ¡Eran crentes e tamén confesaran! A lei era a lei, e iso non era pecado.

Aldeas, pobos e rueiros enteiros a cámbeo de catro maravedís de vellón e ó cincuenta por cento de xuro. E as mellores agras de trigo e monte de piñeirais. Todo, todo era paseniñamente deles. ¡Pero aínda lles era pouco! Tamén daban moita esmola no trueiro na misa do domingo, tamén hai que dicilo, co cal Deus xa lles perdoaba todo. Iso segundo eles. Segundo os pobres, nin o demo os querería no inferno cando Deus llos mandase de mortos. ¿Quen sabe se aínda están no Purgatorio? Sabendo isto, vale máis ir pó inferno. ¡Aínda que ben pensado, Deus tivo que ver isto e El si que non comunga con rodas de muíño!

E cando resoe o petador no vello poxigo, dirán as pobriñas das criadas ollando pola fiteira: "Los siñores nostán, tán nel Purgatorio". E as vítimas preguntarán: " E virán o día antes?"

UNHA FOTO CON HISTORIA

Dende a senlleira festa dos choferes, ata a data da nosa vedraña palmeira.

-------------------------------------------------------------------

Era un domingo do mes de xullo de 1965, cando a banda de música de Corme aledaba aquela mañá de verán. Coa caixa-tambor: Anselmo Cousillas, no centro meu pai Basilio e co bombo José de Toural. Sería esta a última actuación en Corme de meu pai ó fronte da súa banda, toda vez que ó ano seguinte non actuou na nosa vila e en maio do seguinte faleceu.

Foi a única festa que se fixo na honra do San Cristovo polos choferes de Corme. O turismo que vén detrás é o de José Santos+ , un dos promotores daquel evento. O precio que poido custar a banda naquel ano sería unha sete mil pts., como moito.

Dos rapaces que veñen diante da banda, só coñezo a Francisco de Celso que anos adiante edificarían seus pais sobre da casa de pedra que se ve ó fondo. Podemos ollar asemade a recén asfaltada estrada uns meses antes. Aínda se pode percibir o asfalto recente. Vemos á sombra do árbore o coche de época de Tío José de Tedín, "Torriña", e ao garda de quenda aquel día. O Cuartel naquela data contaba cunha plantilla de nove gardas, o sarxento ou cabo e logo o de radio. Un total de once, case unha ducia de familias que vivían e consumían en Corme, todo hai que dicilo.

Mais o tema que me trae é tamén o de rescatar para a nosa historia que a finais dos anos 50 fundóuse na nosa vila a: Sociedade Católica de Pais de Familia. Estaban na súa directiva o meu xa ex-mestre: D.Modesto Malpica, Alfredo Souto, Genaro Álvarez, meu pai Basilio e Severino Castiñeiras dos que eu lembro. Tristemente todos eles finaron xa, pois se algún vivira, podería dar datas máis exactas. Na miña tareifa de recoller datos non conseguín ata o momento ningún documento acreditativo de cousas máis concretas.

Esta asociación nacera co fin de acadar unhas melloras para Corme como foron: ese muro branco que vedes á esquerda, tapando unhas laxes que vertían auga todo o ano. Mais un preto inverno e cunha enchente, viría abaixo con tanto peso. Tamén fixeran as xardiñeiras da dereita fronte ó cuartel da Garda Civil; a prantación de árbores; a xardineira triangular que aínda está en torno á palmeira da Casa do Cura, a cal redondea para min a idade dos 50 anos, pois lembro que foi plantada nesa época. Coido que só quedan estas dúas cousas como lembranza daquela primeira inquedanza asociativa.

As teimas daquela asociación, eran en primeiro lugar o adecentamento da vila, no que plantaron frores ata en macetas e en canto curruncho había. Logo a mellora da auga da Arregadiña para a Fonte do Campo e a do Carral, máis a limpeza dos sumidoiros e arranxo de rúas. Para este fin contaban coa colaboración altruísta de Alfredo do Río +, o cal estando na directiva xa lles mataba dous paxaros dun tiro.

A pesar de que naquel tempo estaba prohibido o asociacionismo e só podían ser legalizadas con o título que antecede -máis os seus membros cribados pola peneira miúda acorde con aquel tempo -esta asociación dou un pulo ó pobo en canto a un adecentamento digno para aquel tempo e atención a xentes pobres, naqueles anos totalmente sen axudas.

Cómpre engadir que, esta asociación foi testemuña e apoio da volta á nosa Igrexa -1959- e do nomeamento de Parroquia dos Remedios, a máis nova das catorce do concello. Nese ano xebrámonos de Santo Hadrián de Corme Aldea.

Outra das súas fazañas, pero xa máis ledas desta asociación, foi a de mellorar as festas, traendo naquel tempo ás mellores orquestras de Galicia.

-------------------------------------------------------------------------------------------

P.D. Seguirei nesta teima, para rescatar o máis que poida para a historia da nosa vila, algo no que veño facendo dende hai anos, aínda que non é tan doado.

¿CRISE? EN CORME, RELATIVA.

Vaia por adiantado o meu respecto a todas aquelas persoas que de verdade o están pasando mal, pero mui mal, pola falla de traballo. Pero o tema que hoxe quero tocar non é outro que a incoherencia en prol da ditosa crise sempre segundo a miña maneira de vela.

Como podedes ollar, estes días ergueron tres novos guindastres na chousa da Serra. É este un dos puntos que fai chamar á reflexión. Cando no resto do país as están desmontando en Corme erguéndoas. Máis esta non é a dor nin a mágoa, senón ó revés, pois bo é que algo se mova na nosa vila tan penosamente falta de movilidade. En certa maneira, Corme é unha vila de xente xubilada e non temos ningunha industria que poida pechar porque xa non as hai. Tristemente a nosa xuventude sí vai sufrir isto nas cidades ás cales tiveron que irse por mor dun traballo diño que no seu pobo non hai.

Máis outra das incoherencias que eu veño de notar na tan triste crise, é o feito de ver día tras día o desbaldir no noso contorno: As vodas seguen sendo con sete pratos, dos cales a metade van tristemente para o caldeiro do lixo; ás ceas baile hai que pedir reserva con 15 días de antelación; os coches seguen rodando sen xeito; para os partidos de fútbol están sen entradas unha semana antes ou píllase o avión para ir deica Barcelona ver un partido e voltar no día; vaise ó cine ata á vila para ver só unha película; os móbiles non chegan a refriar nas máns dos púberes; ás despedidas de solteiro vaise ata Vigo, ou ó quinto pino; as ceas de peñas van a máis cada semana, pero sempre lonxe da bisbarra; os coches seguen mercándose novos cando temos un parque ateigado con ocasións a metade de precio; os piteillos tíranse pola metade logo de catro caladas; os viños de un euro ou máis, déixanse pola metade en cada baiuca; o Noitebús vai valeiro -véxase a Voz de hoxe- e a mocidade no seu coche. E así un longo, etc.

Porén coido que non debo seguir, pois isto sería o conto de nunca acabar. Enchería un folio só co que vexo ó meu redor, mais coido que é máis ca suficente co devandito. É por isto, polo que desexo expresar a miña opinión de que a crise é desgraciadamente mui relativa logo do exposto máis arriba. Eu coido que se realmente fose tan real no contorno de noso, non tería eu valor a expor o antes citado, repito.

E remato dicindo que de algún xeito debíamos, non digo xa apretar o cinturón, pero si ir acostumándonos ao que poida vir e dándolle ás cousas o valor que realmente teñen, algo que desgraciadamente non valoramos ata que chega a ocasión; malia que logo xa será algo tarde!
Reitero o dito ó comezo: que non é a miña intención ferir a quén realmente o están a pasar mal, pois sei de antemán que son moitos, só intento reflectir a miña opinión sobre da relatividade en canto á crise.

VALE MÁIS NON MORRER

Que volo digo eu logo de cavilar e darlle voltas durante a miña vida. E senón me credes pillade lápis e papel ou máis ben unha libreta.
Dicídeme vós a que nos cae despois de finar o vello da casa: Un día e unha noite de velorio, máis logo outro día co seu correspondente enterro. Chegas á casa e se é fin de semana haber quen atura á mocidade: ¿Logo no poido morrer ó luns? ¡Total que máis lle tiña ! E non só iso, senón que tamén vivía dous días máis, din os netos cunha carraxe que é mellor non escoitalos. ¡Ai, pero queríanlle moito ó avó!
Pero a historia non fixo máis ca comezar: Por encima de morrernos na fin de semana, veña funeral outro día. Porque sábados e domingos non os fan, ¿A que non sabedes porqué? Por falla de competencia. Logo ós oito días, misa de Ánima. Ós 15 misa outra vez da Boa Morte. A semana seguinte outra misa que lle fai a familia pola herdanza que deixou, non sexa que fale o mundo.
Namentres isto vai indo, veña encarregar a lápida canto antes. ¡E o inventario antes dos seis meses! E atallo senón isto é o conto de nunca acabar, pero sin esquecer o cabodano: Outra vez volta á torta logo dun ano. Veña amolar á parroquia outra tarde no medio da semana; recordatorios; autocar; chamadas de teléfono e avisos nas parroquias veciñas por medio dos cregos. E ás cinco do serán para tronzar a tarde total. ¡Mirade vós que non sería o mesmo ás sete ou ás oito! Pois non, parece que é máis dor ás cinco, e senón que llelo pregunten os albaneis e quen ten xente traballando; eles si que teñen dor a fin de mes coas nóminas á facenda.
De calquera maneira temos que decatarnos que nas cidades non son tan parvos. Abres o xornal pola mañá e: El entierro será a las doce treinta y el funeral a las ocho de la tarde. ¡Chamédelle tontos agora ós da vila! Ou sexa, que arranxan a cousa antes de xantar, logo botan un sestiña e aló entre o Lusco eo Fusco pois o funeral. ¡E a cear coa ansia fóra!
¡Ai, pero isto non é nada meus! Se chegades a ver como era hai cincuenta anos dicides que estámos no Sáhara. Naquel tempo si que valía máis non morrer, ou mellor dito valíalle máis morrer ós que quedaban. Loito pechado polo avó tres anos. Na gabardina un brazalete e na lapela un lazo negros. Nin cine, baile nin televisión que xa non a había pa máis digracia.
¡Pero aqueles si que eran enterros! E non vos digo nada dos velorios: Café con copa de Terry da malla dourada para quedar mellor cos que estaban ata o día, e tamén para quedar ben. Ó pé do cadaleito un acetre con auga bendita e un loureiriño ou oliva facendo de isope enrriba dunha banqueta. Cada un que entraba e logo de dar o Nome do Pai, veña a poñer pingando á viúva, fillos, noras e cantos estaban no sobrado. E ó finadiño non vexas, co traxe de levar, aló ía enchopado pó Ceo. ¡E todo era negro! E todo un remusmús no oído das máis agoreiras: Que xa tiña mal cor o finado; xa se vía vir; non enganaba a ninguén; que tan boíño era. ¡Dende que morriu, claro, pois cando un morre sempre foi moi boa persoa!
Logo saía o enterro e os berros chegaban a Candelagho. Ata polas fiestras berrando e a golpes cos cristais e as contras. A caixeta na angarella ó hombro e catro cintas dos xenros e noras tremando nelas. Logo parar en cada encrucillada ou en cada cruceiro para un Paternostre. E veña máis isope. ¡Ai, pero cando o soterraban valía máis fuxir Bostelo arriba cara Roncudo ca ouvir aqueles chantos! ¡E iso que o finado tiña os seus 98 ben feitos e seica nunca tivera un catarro!
Pero non vexades vós o funeral un mes adiante: Doce curas, ou sexa, todos da táboa. Chegaban ás nove da mañá nuns facos ben mantidos para o curral de Tío Correa, atábanos á argola e veña almorzar toxo fresquiño. (Os cregos non, os cabalos, que non se mal interprete) Logo e namentras uns misaban os outros almorzando na sacristía. Porque había media ducia de misas e podían coller debilidade. ¡Ai, pero que almorzo meus! Aló pasaban cara a Igrexa coas bandexas de seguido toda mañá dende a fonda da Calle que recendía polo Río da Roda. De chegada a misa principal aló ás doce, veña toda parroquia. Un tras doutro, aló saían todos cregos de negro, negro. Enchían o altar e se fallaba un tiña que dicilo o da parroquia para deixar ben á familia.
E non sei como contarvos daquel túmulo que facía tremer, era o mesmo ca un rascaceos en pequeno que o montaban o día antes con canto tallo había na igrexa. E todo envolto de negro. Logo cen velas accesas máis o botafumeiro toda mañá. E veña a tusir co fume todos os fieis. E a campá tocando a morto todo o día antes que ata lle quitaba a gaña de rebuldar ós rapaces. Logo no adro á saída, veña as discusións de quen cantara mellor: Que si o de Borneiro, que o de Cánduas; Brántuas; Méns; Cores e..., e ó final que o mellor era o noso.
E terei que seguir outro día que isto xa é moito. Pero de momento non esquezades o queu vos dicía: Vale máis non morrer.

TEMPOS IDOS - II

Eran as señoritas, as ricas. Ían á escola de castelán, que menos! Pero non cos rapaces do pobo. "Que asco, huelen mal y hablan ese gallego de borregos",dicían. Tamén estaban a ben con Deus. Eran de misa de doce. ¡E comungaban de cotío! Á misa que máis luce, para alternar entrelas. ¡Non fose o demo que trabasen leria cun rapaz do pobo! Sería a vergoña das amizades da casa. Da casa dos siñores. Da casa grande da bisbarra. Eran a nobleza herdeira dos seus rexos ancestros medievais e feudales.

As criadas sempre sorríndolles, aínda que tivesen dor. E tratándoas sempre de señoritas, pobre delas de non ser así. E sempre dándollela razón. ¡Con razón ou sen ela! Aínda que ben matinado, tantotiña dárllela coma non. Elas eran as criadas para todo. Non tiñan a facultade de pensar, aínda que era mellor así. Valía máis non pensar, dicían xa os nosos devanceiros. Val máis non crebala cabeza cos siñores, teñen a razón e punto; dicíanlle seus pais.

E canta razón tiñan eles, mellor darlle sempre a razón, é a maneira que poidamos rirnos deles, dos amos. Pois no fondo chegan a crelo, que son unha raza de seu e máis intelixente ca os pobres. ¡Os pobres! "Que asco, siempre en la puerta pidiendo caldo",dicían na longa mesa con mantelo de puntilla e serviletas de percal no pescozo. Logo a culler como se non quixeran collela cos dedos finos. Deixabána caer ó chan e a vella criada da casa: "Deje señorita ya la cojo yó", dicía mentras tragaba as bágoas coa dor dos seus cadrís encraquenados. Pero aínda non se podía chorar diante dos "siñores", sempre sorrindo e falándolle con duzura.

E así ata a morte. ¡A morte! E aínda haberá inferno logo disto? "E..., alguén máis pobre ca nós?", dicían as criadas mentras lavaban no río da casa. Era o seu desvaecer do día. Pero iso si, xunguindo os cadris. ¡Pero polo menos podían falar! En voz baixiña durante a sesta dos siñores, pero falaban e desfogaban. E de costas á fiestra do cuarto do siñores ceibaban o sorriso do día. Nin un máis. Pobre delas se as pillaban sorrindo. Podían rirse deles e iso xa era cousa grave.

Cando erguían os siñores -antes non por mor do ruído- e logo de servirlle a manzanilla polo da cía ó estómago, veña de novo cos lavadoiros de xeonllos fregando as rexas táboas de tea do andar e as antes do chan de abaixo. E aínda había que facerse doer do estómago dos siñores. Porque iso si, os siñores eran de moito calleiro aínda que algo endeble. E había que rirlle e compadecerse.

"E...,e haberá alguén máis pobre ca nós", seguían dicindo elas, as criadas, cando un peto no poxigo espertounas do seu cavilar. Pero a siñora da casa xa estaba preto do umbral. Abriu. "¿Non terá unha cunquiña de caldo, señora?" "Teño moitiña fame, sabe". Chamabase Xán. Era un home de ben pedindo esmola de camiño a súa casa. Era un pobre e humilde. ¡Pero non un tonto!

"María, no hay caldo nó?", preguntou a siñora á criada. "Nó, nó hay señora". "Como o vai haber, se xa está vostede dicíndolle que non o hai", dixo o peditante. "Bueno hombre, para que Dios me lo tenga en cuenta y como és usted tan listo, voy a darle una tazita de caldo", dixo a señora en acto de boa fé para gañar indulxencias plenarias. "Bueno, total ya iba ser para los perros!", pensou a siñora mentras subía as escaleiras ó seu cuarto. ¡Para non ver ó pobre!

O camiñante Xán, sentou na bebedeira do curral dos animais e comío sen vergoña. Máis ben con moita vergoña, pero..., a fame é negra. As criadas ollándoo dende a ventá, dixéron as dúas a unha: "Pois si, aínda os hai máis pobres ca nós, a todo hai quen gañe". Namentras iso dicían, daban o Nome do Pai.

-----------------------------------------------------------------------------------------

¡Que triste é o pedir! Porque pedir é humillarse, perdela dignidade dun mesmo. Non sabemos a verdadeira riqueza que é o dar. O que pide é sempre pobre, ou ben por falla ou..., ou pobre de solemnidade. O noso home, o Xán, pedía por fame.