LEMBRANZAS CORMELÁNS-Capítulo I

Ocurriuseme esta noite antes do albor: Por que non facer un resumo das baiucas (tabernas), e cánebas (tendas) do Corme dos anos cincuenta? Máis aló xa non chego nin falla que fai, pois, cando falo de hai sesenta anos como se fora do San Roque do ano pasado, sinto un calafrío aínda estando ao sol no mes de agosto.
Velaí entón a iniciativa, na que hoxe comezo coas tabernas, para o cal espero contar coa axuda dos meus lectores. De seguro que hei deixar no esquecemento, senón a maior parte, si algunha por mor do tempo.
Baiucas/tabernas:
Nos devanditos anos e no que eu recordo, había en Corme as seguintes comezando pola Ribeira: A de tía Esclavitude ollando á Ribeira e ao Caramanchón. A súa clientela era por suposto composta polos mariñeiros da tarrafa do seu home Ezequiel, armador e bo carpinteiro de ribeira onde os houbera.
Baixando a Solaina, seguía a de tía Carmen de Moliño. Quedoume quizais un recordo que, a especialidade desa baiuca era o Sol e Sombra. O mesmo ca anterior, ámbalas casas eran estreitas, as típicas dos portos de mar.
Camiño da Torriña, no baixo da hoxe casa de Poliño, estaba o Tantotén ou Non ten duda. Aínda tiña un terceiro nome que axiña non me vén ao maxín. Rexentaba un solteiro de Neaño que morrera afogado aos percebes.
E chegamos ao café bar A Torriña, a emblemática cormelán. A das boas partidas. Ollando ao mar baixo o socairo dos seus soportales, fixéronse milleiros de quilómetros andados no seu chan!
En col da Torriña, está dende hai anos o Bar de Lao, un recanto para a xuventude, con música e ambente da súa idade.
Pero o routeiro aínda só comezara: A de tío Caola, era unha pequena tasca por mor da casa, aínda que cunhas fermosas vistas ao porto e á Ría.
E para rematar na Aimea, estaba a do Vilso, quizais no que eu lembro aberta bastante máis tarde.
Voltamos de novo para a longa travesía deica á Arnela, e para iso comezábase na tríade que conformaban: Paco de Amalia, o Mini bar e o Pinzás. Todos eles con partidas en verán e inverno, as cales ao bo socairo de tódolos ventos, estaban ateigadas a máis non poder.
Na Praza do Pan, o Ranchito (anos 50/60) era lugar de encontro do mundo de terra e do mar coa xuventude. Non tiña partidas fixas.
Mesmo en fronte, a casa Garrido era parada e fonda. Un dos hostales de Corme na época. De alí baixada á casa de tía Carmen de Tella no Campiño, lugar de comelladas polo seu ben cociñar, a marxe do bon carácter. Anos despois, o da praza sería o Bar de Andrès, pois a súa muller era neta de tía Carmen de Tella, a dona da casa.
De novo no Río da Roda, o Arribada esperaba co futbolín sempre fervendo. Foi a escola de rondalla da época e asemade o lugar de nós, os quinceañeiros, ou sexa, o “paff” de moda onde comezamos cun vaso de Revoltosa, Fanta ou unha Mirinda.
Sen dar ao alento xa esperaban na de Jesús de Vila as tazas de ribeiro en col do mostrador e moitos manises. (Os cacahuetes eran e seguen sendo a especialidade de Corme).
E chegamos á Casa Isabel, rexida tamén polo seu home tío Soto. Tapas, comidas e camas, facían dela o lugar de encontro, sobre todo nos quintos e naqueles que viñan pasar revista á Axudantía.
Sen respiro, o “pelotón” dos chiquitos acadaba a primeira meta: O bodegón de Varela. Sempre a tope pola súa boa situación, era o punto de referencia entre Givaje e A Ribeira. Tamén a foto na Fonte do Campo era de rigor con vaso e pitillo na man, antes de espallarse a xantar.
Os máis valentes, ousaban a segunda etapa na de tío Jesús de Fanuco. Un arco en verde no soportal denominábao: Bar Neutro. Sempre sentado co respaldo da silla cara adiante, o seu sorriso bonachón facía entrar sen querer. Anos adiante sería o bar Filgueira, con mesa de billar nun salón engadido.
Asentada no solar do cine Olga, está a día de hoxe o bar e Cafetería Lista. Local de viños na mañá e ao serán, é pola noite encontro da mocidade.
Sen tempo ao respiro, o Bar de Alfredo, ao lado do Neutro, era outra visita de obriga, sobre todo para os patróns, pois, “sempre houbo clases”. (?).
En fronte, o Casino. Aberto no 1916 como Sociedade Unión Vecinal, é un dos mellores locales da vila, coa primeira mesa de billar de Corme. Foi sempre o lugar para as partidas, sobre todo cunha clientela de terra.
Zizagueándo, (en tódolos sentidos), esperaba a casa de tío Chuco do Casino (de Baio). Fora ao mesmo tempo, unha das pensións e fondas moi sonada entre os viaxantes coruñeses.
Dende hai anos, o Bar Osmo, de Julio, é lugar de encontro do estudantado cormelán. Partidas e fútbol compaxinan coas conversas sociais.
E de alí ao Bar de Pepe, o meirande de Corme. Partidas de doce horas, facían que os xogadores nin se enterasen das “zapatillas” do dominó. Sempre a tope, era ao mesmo tempo punto de referencia para nós, os púberes. Este local, antigo salón de Jesús Crúz, fora un referente nos anos 50 das modernas discotecas actuais. O inxenio e audacia do seu dono, ofrecía na época unha iluminación de abraio. Dende hai anos, é a cafetería Roncudo.
Volta a cruzar a estrada para un clásico cormelán como foi o Bar Ricardo. No seu comezo, vodas e banquetes farían gallo da boa cociña durante a súa etapa. A día de hoxe, segue nas mans de Andrés. (Bar de Jorge).
De novo facendo a zeta, era de obriga a visita ao bar O Casqueiro, de Luís de Armelina, na súa casa de aquel tempo ao lado do que foi o banco Pastor.
E deixando o cume do Campo na Casa dos Cans, comezaba a derradeira etapa. Á dereita, Jaime da Marinera coa súa moderna cafetería, sería punto de encontro da mocidade na década dos sesenta.
Anos adiante teríamos ao Bar de Pepe no baixo da súa casa, en fronte á Caixa. Viños, dominó, xadrez e sorte nas quinielas, facían un bo ambente.

No novo edificio fronte á farmacia, houbo hai uns anos o bar Casablanca e logo Stela Maris.
Costa abaixo, boa falla facía!, parada e fonda (nunca mellor dito) no Miramar. Del xa está todo sabido, pois coido entender que é a fonda máis vella de Corme (1930).
Na outra beira e ollándo ao salón, unha taberna e casa de comidas queda na lembranza cormelán como foi a Casa de Asunción e Costero. Outro referente que en tan pouco espazo dou boas comidas a clientela fixa.
Pero a meta final, aínda foi alongándo coa apertura anos adiante do Cabazo e O que faltaba, este último de Santos, e o primeiro tamén de comidas e hostal.

----------------------------------------------------------------------------------------------
Na época actual todos recordamos ao Rincón de Geima, un fermoso paff; O Candi e logo o actual Biscoiteiro. Tamén os Vagalumes de A Calle e o Alto da Costa. A Terraza, de Romualdo Lista no edificio Estrela. O Cháns, un bar de verán que fai unha labor digna, ao dar tapas e comidas nunha época de escasez de fondas. Tamén durante algúns veráns funcionou ao lado da Casa do Mar, o Corral da Pacheca rexentado por Paula de Chencho.
Mais indo moito aló nos tempos que eu quizais non nacera, fálanme os vedraños do pobo de algúns outros: O de Tío Esquerdo e a súa dona Xoquina na casa actual de Plaiero. Eran os avós de Gelin.
Pegado a el, e na actual casa de Lota, o de Tío Pedro de Caramba. (Estaban estes dous mesmo fronte ao actual Biscoiteiro).
Na mesma rúa quedaba a baiuca de Tío Juán do Práctico na súa casa.
No baixo da casa do cura tamén houbera taberna. Era a casa de Ferreiro ao cal eu recordo, pero como ferreiro, non como tasca.
Cóntanme tamén doutra tasca na Calle: A de Tía Trinidad, mesmo onde se baixa para a Ribeira.
E afondando no senso dos nosos maiores, parece que había outra no Campo: A dos Mudos, na súa propia casa.
Pero volvendo á Ribeira, recordan que en casa de Digna tamén tiveran bar. Chamabase A Mina. Anos despois todos lembramos que era os efectos navais de Corme.

E seguen aparecendo máis, esta vez ao lado do Cuartel Vello. Había o de Tío Cachea máis o de Tía Encarnación de Cardalda, aínda que estes tiveran mercería tempo despois.

E apareceu outro moi antigo. Parece que foi na casa dos de Paíño, pero xa moi lonxano.

----------------------------------------------------------------------------------------------
Ao final, pois, xa vedes que fun mesturando os anteriores aos que eu lembro. Isto é coma o rascar, todo é comezar. Se sabedes dalgún outro, pois velaí tendes en comentarios onde sacalo á luz. Con respecto ao tratamento de tíos/as, sabido é que así tratamos con agarimo ás persoas maiores.
P.D. No próximo capítulo falaremos de tendas (cánebas) as cales tamén vendían algún que outro sol e sombra ao mesmo tempo ca un real de unto e un azafrán.

CORME NO 2050, 600 HABITANTES.

Como quizais lemos todos nos xornais de hoxe, 22 de novembro de 2009, Galicia vai a perder ata o 2051, e segundo os datos do INE, un millón de habitantes.
Ante o calafrío desta nova, así pola mañá, de repente e cando aínda estás chocho, o maxín vooume ao noso Corme. Ou sexa, pensei, que o problema polo visto xa non é a despoboación da nosa vila, e, nin moito menos da bisbarra.
Lido isto, cavilei de novo a nosa mágoa no concernente á pérdeda de habitantes, pois, xa non é o feito da marcha á cidade coruñesa dos nosos cormeláns. Velaquí onde confeso o meu erro, polo cal pido perdón a todos aqueles que len os meus artigos, onde no meu perolar critiquei aos que se foron indo.
Quizais fun dende sempre un “sentimentalón” respecto ao noso pobo. Ou ben non tiven a forza suficente para facer a maleta e dar as costas ao monte do Carral! Porque é esta imaxe a primeira que vemos dende o Alto da Costa cando de viaxe voltamos. E tamén a derradeira polo espello retrovisor, cando subimos Vila de García !
Mais retomando o tema xeral da despoboación galega, sen dúbidas serán o rural maila costa os verdadeiramente afectados. Malia isto, de todos é coñecido o envellecemento da poboación, co cal sabido é que hai máis enterros ca bautizos. Non é de extrañar que as antigas pías bautimales, non sexan na actualidade usadas para tal fin.
Aténdonos agora ás porcentaxes da pérdeda de habitantes, sáenos sobre un 40% o descenso, co cal Corme terá dentro dos tamén vindeiros 40 anos, sobre 600 habitantes.
Nestes datos que hoxe dá a Voz, subliña que no percorrido do río Eo ata a súa desembocadura no esteiro de Vegadeo, é o lugar de Galicia onde se rexistra o maior número de nacementos. Abráiame o coñecer todos os lugariños, vilas e aldeas polas que discorre o Eo. E leo con pasmo como se “esquecen da televisión”. Xa me entendedes, pero iso é mocidade!
No entanto a isto, ocórreseme que cabe aquí facer unha análise por parte do INE; vaite ti a saber se o recendo da auga doce e máis “frodisíaca” cá salada! De calquera xeito, as parellas das canles do Eo van pasar á historia de Galicia como as que sentaron “cátedra” xogando máis ca ó fútbol e ó parchís. E para maior mérito, non son cidades.
Cómpre tamén engadir que, esa terra asturgalaica, coñecida como a comarca de Oscos-Eo, foi nomeada pola Unesco como Reserva Natural da Bíoesfera. Ante isto haberá que propoñer á devandita Unesco que asemade a nomee: Reserva Natural Humana, ou algo así polo estilo.
Porén, é vergoñoso para a nosa Costa da Morte –agora si digo que está “morta”- que a mocidade desa zona por min tan querida nos gañen este “parido”(?). Agora decátome porque nesa comarca lindeira con Asturias non son bailadores!
Habidas contas, parellas de “leito”, pero pouco “feito”, tomade medidas Xa, ou con estes datos oficiais á vista non ides ter un netiño que vos chame aquilo tan fermoso de: “avó padriñoooo.., dame un carto pa comprar algo que hoxe é domingo, hó”.

UN AMOR QUE NON ERA AMOR. Curruncho literario.

Subira ao Noitebús leda, feliz, namorada, con gañas de comer o mundo. Coa ledicia dos 20 anos. Isto fora ás 12 da noite.
Baixou do Noitebús bagoando cando eran as 5 da mañá e camiñou coitada cara o Xardín Vello. As follas irtas dos plataneiros caídas no outono, facían ouvir as súas pegadas naquela hora silandeira. Sentou nun banco ondulado e o cóbado dereito no respaldo facíalle de almofada.
A súa sombra na noite sen lúa semellaba a dun malpocado. Ou dun bébedo durmindo a "mona" ó abeiro dun árbore calquera. Un tras doutro, os clinex enchoupados de lágrimas foron espallándose ao seu redor. A mociña choraba sen tregua e sen decatarse da hora. O reloxo deixara de xirar para ela, ou máis ben desexaba que o tempo voara. Que voara para sempre para esquecer aquela noite, aquel amencer de tristura que non desexaba ver.
Acubillada sen forzas ao longo do banco seguía suspirando. Quería durmir, o mesmo cós vagabundos. Desexábao, pero non era capaz. Entre chantos quería voar moi lonxe, tan lonxe como para nunca máis volver.
A noite minguaba entre o lusco e o fusco, cando pola esquina da Estada amosou a sombra dun camiñante de cedo. Ficou quedo ao pé do banco cando viu aquel corpiño envolto nun anorak vermello. Paseniñamente, foise acercando ao vulto. Estaría conxelada, pensou. Ou mais ben sería un imberbe, era máis doado de crer logo da noite de movida!
Pero un novo suspiro fíxoo tremer. Aquilo facíaselle coñecido. E sentiu a pel de galiña. Co mesmo coidado ca unha criaturiña no berce, ergueulle a capucha vermella para ver a súa face. “Santo Deus, pero si é a miña neta!”, exclamou axeonllándose ó pé dela mentres palpaba aquelas febles e conxeladas mans. Sacou o pano do peto e axiña comezou a limpar aquela cariña que tantas veces bicara no seu colo. E a bicos quixo quentala!
“Padriño, el..., el deixoume, padriño. Deixoume por outra, sabes! Era o meu único e primeiro amor. Neste banco roubámonos o primeiro bico. Tiña eu quince anos e cinco levabamos xa. Non, non quero volver á casa. Non serei capaz de mirar á cara de mamá”.
“Ven, ven comigo a présa, a avoa madriña farache algo quentiño e quedas aló connosco. Axiña vou eu pé de teus pais”.
Mais o avó sentiu unha nova tenrura. Un novo sentimento que afloraba na súa recente terceira idade. A vida é un viveiro de experiencias diarias. Coa brétema da mañá, enxugou as meixelas molladas, malia que non era polo frío amencer, aínda que ben pensado, si era un albor de fría tristura.
Co preto desfechar e os chantos na cociña a avoa espertou. Coñeceuna, era de crer, pois ela a criara desde que a súa filla a parira. “Os fillos da miña filla, meus fillos son”, di o refrán. De súpeto, baixou os chanzos do andar, matinando nun accidente. Viuna e aloumiñouna contra o seu peito. E sentiu a súa face mollada coas bágoas da neta. Xa non preguntou, pois, o sexto sentido de muller, nai e avoa doulle a resposta.
“Madriña, deixoume quedar por outra, sabes?, por unha que nin sequera a coñece. Así, sen máis, sen pasar nada entre nós. Se o amor é así, eu quero morrer madriña, xamais quererei outro home”.
“Non filliña, o amor é outra cousa e ese rapaz non o sentía por ti. Ese rapaz non ten sentimentos e, tes razón que non pasou nada entre vós, sabes por que?, porque nada había, miña neta. O amor ten raíces o mesmo cas plantas e non voa nunha noite sen vento. O amor é cousa de dous, netiña, se unha parte non o sinte...,éche que non o había”.
“Non chores, non chores nin sintas pena por quen non chora por ti, ao contrario, quizais foi mellor así, canto antes. Pensa que foi un mal soño, unha noite de pesadelo. Logo, e co tempo, atoparás o home que de verdade che dará amor deica o final das vosas vidas”.
“Avoa madriña, pero serei capaz de esquecelo mentres viva?, a el que todo llo din!”.
“Si, filliña, si, o que non esquecerá será el cando pense o que perdeu. A ferida será a súa, a que irá abrindo co paso dos anos. E..., nada lle deches, pensa que auga pasada non move muíño. Tes todo, moito por dar aínda. O amor nace cada día o mesmo ca auga nas fontes ou cas flores que abrouxan no maio. Pero el, cada vez que te vexa, baixará a cabeza, coa vergoña, co desengano de trocar o de seu polo descoñecido. Logo, nas noites de desvelo, terá de por vida os pesadelos pola súa traizón. E nunca será feliz, iso o podes ter ben seguro”.
Cos dous polgares, enxugoulle as meixelas. “Non máis bágoas, meu amor, e agora almorza e durme, durme na cama da túa nenez. Cando te ergas verás un día claro aínda que sexa na baixa tardiña. E ollarás na noite estrelada unha nova luz, unha máis no Ceo infindo que só brilará para ti”.
Subío ao cuarto e co ulido das monecas de peluche lembrou a súa infancia. Comezou bicándoas todas. Alí estaban sorrindo, unhas na cama e outras no andel. Cada unha, un recordo feliz. E as pobriñas que mesmo parecían esperar por ela! Era de crer, tanto tempo sen velas!
Quixo chorar de novo, mais pareceulle ver reflectida a súa tristura nos ollos do osiño pequeno. Non, non podía ser, el, que tanto a fixera sorrir de nena, non podía sufrir pola súa dor. Mentres lle axeitaba o lazo do colo no seu regazo ollouno fixamente, e..., e iso fixo que ela sorrira.
Tiña razón a avoa, o noso non era amor, pois, nada había entre nós, pensou cos ollos pechados mentres adormecía entre as sabas de flanela e a moneca branca da primeira comuñón.
En col do edredón de la, tódolos peluches arroupándoa. Casemente parecían ter vida ao seu redor. Aínda que ben pensado era certo, eles si foran a súa vida!